Πώς μπορούμε να αποκαλέσουμε την εποχή μας; Δεν είναι η εποχή της
πληροφορίας: η αποτυχία των προσπαθειών που είχαν αναπτυχθεί για τη
διεύρυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης άφησε ένα κενό που
καλύφθηκε από το μάρκετινγκ και τις θεωρίες συνωμοσίας. Οπως η λίθινη
εποχή, η εποχή του σιδήρου ή η εποχή του Διαστήματος, η ψηφιακή εποχή
λέει πολλά για την τεχνολογία μας αλλά λίγα για την κοινωνία. Ο όρος
«ανθρωπόκαινος», δηλαδή η εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι ασκούν
μείζονα επιρροή στη βιόσφαιρα, αδυνατεί να διακρίνει τούτο τον αιώνα από
τους 20 προηγούμενους. Ποια ξεκάθαρη κοινωνική αλλαγή σφραγίζει τον
καιρό μας; Για μένα είναι φανερό. Ζούμε στην Εποχή της Μοναξιάς.
Οταν ο Τόμας Χομπς ισχυρίστηκε ότι στη φυσική μας κατάσταση, πριν αναδυθεί η κρατική εξουσία για να μας επιβάλει κάποιον έλεγχο, βρισκόμασταν σε διαρκή πόλεμο ο ένας εναντίον του άλλου, δεν θα μπορούσε να σφάλλει περισσότερο. Είμαστε εξαρχής κοινωνικά όντα, μέλισσες-θηλαστικά που εξαρτώνται απολύτως το ένα από το άλλο. Οι ανθρωπίδες της Ανατολικής Αφρικής δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν ούτε μία νύχτα μόνοι τους. Εχουμε διαμορφωθεί, σε μεγαλύτερο βαθμό από όλα σχεδόν τα άλλα είδη, σε σύνδεση και αλληλεξάρτηση μεταξύ μας. Η εποχή στην οποία ζούμε τώρα, όλο και πιο απομονωμένοι από τους άλλους, δεν μοιάζει με καμιά προηγούμενη.
Πριν από μερικούς μήνες διαβάσαμε ότι η μοναξιά έχει γίνει επιδημική στους νέους ενηλίκους. Τώρα μαθαίνουμε ότι πλήττει εξίσου και τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Μια μελέτη που δημοσίευσε η οργάνωση Independent Age διαπιστώνει ότι, στη Βρετανία, η ακραία μοναξιά είναι ένα φαινόμενο που αυξάνεται με τρομερή ταχύτητα σε άνδρες και γυναίκες άνω των 50 ετών. Η κοινωνική απομόνωση, διαπιστώνουν σχετικές έρευνες, είναι εξίσου ισχυρή αιτία πρόωρου θανάτου όσο και το να καπνίζει κανείς 15 τσιγάρα ημερησίως και είναι δύο φορές πιο επιβλαβής από την παχυσαρκία. Η άνοια, η υπέρταση, ο αλκοολισμός και τα ατυχήματα –και μαζί μ’ αυτά όλες οι ψυχικές διαταραχές– αποκτούν μεγαλύτερη συχνότητα και χειρότερες συνέπειες όταν οι δεσμοί έχουν κοπεί. Δεν μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας.
Ναι, εργοστάσια έχουν κλείσει, πολλοί ταξιδεύουν με ιδιωτικό αυτοκίνητο αντί για λεωφορείο, χρησιμοποιούν το YouTube αντί να πάνε στο σινεμά. Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές από μόνες τους δεν μπορούν να εξηγήσουν την ταχύτητα της κοινωνικής μας κατάρρευσης. Οι δομικές αυτές αλλαγές συνοδεύονται από μια ιδεολογία που επιβάλλει και δοξάζει την κοινωνική απομόνωση. Ο πόλεμος του ενός ανθρώπου εναντίον του άλλου –ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός με άλλα λόγια– είναι η θρησκεία του καιρού μας, στηριγμένη σε μια μυθολογία για μοναχικούς καβαλάρηδες και αυτοδημιούργητους που κατακτούν τα πάντα από τη μια μέρα στην άλλη. Για το πιο κοινωνικό όλων των πλασμάτων, για το ον που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αγάπη, η κοινωνία δεν υπάρχει, μόνο ο ηρωικός ατομικισμός. Εκείνο που μετράει είναι να κερδίζεις, όλα τα άλλα είναι παράπλευρες απώλειες.
Τα μικρά παιδιά στη Βρετανία δεν θέλουν πια να γίνουν οδηγοί τρένου ή δασκάλες «όταν μεγαλώσουν». Πάνω από το ένα πέμπτο των παιδιών λένε ότι απλώς θέλουν «να γίνουν πλούσιοι»: ο πλούτος και η δόξα είναι οι μόνες φιλοδοξίες για το 40% όσων ερωτήθηκαν. Μία πρόσφατη έρευνα από κρατικό οργανισμό διαπίστωσε ότι η Βρετανία είναι η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα της μοναξιάς. Σε σύγκριση με τους άλλους Ευρωπαίους, είναι λιγότερο πιθανό να έχουμε στενούς φίλους ή να γνωρίζουμε τους γείτονές μας.
Μία από τις τραγικές συνέπειες της μοναξιάς είναι ότι οι άνθρωποι στρέφονται στην τηλεόραση για παρηγοριά: τα δύο πέμπτα των ηλικιωμένων αναφέρουν ότι το «κουτί» είναι η κύρια παρέα τους. Αυτό το φάρμακο, όμως, επιδεινώνει την αρρώστια.
Ερευνητές έχουν διαπιστώσει πως εκείνοι που βλέπουν περισσότερο τηλεόραση αντλούν λιγότερη ικανοποίηση από ένα δεδομένο επίπεδο εισοδήματος. Η τηλεόραση επιταχύνει τον τροχό των προσδοκιών που συμβάλλουν στο αίσθημα του ανικανοποίητου. Αρκεί να σκεφτούμε τις τηλεοπτικές δημοπρασίες, τα telemarketing και τις μυριάδες μορφές ανταγωνιστικών «τάλεντ σόου» και «παιχνιδιών καριέρας» («The Apprentice», «Next Top Model» κ.ο.κ.) που έχουν κατακλύσει τις οθόνες. Είναι μια γενικευμένη εμμονή με τη φήμη και τον πλούτο, η διαβρωτική αίσθηση πως η ζωή είναι κάπου αλλού και όχι εκεί όπου βρίσκεσαι.
Τι κερδίζουμε όμως από αυτόν τον πόλεμο όλων εναντίον όλων; Ο ανταγωνισμός προωθεί την ανάπτυξη, αλλά η ανάπτυξη δεν μας κάνει πια πλουσιότερους. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι, ενώ το εισόδημα των διευθυντών εταιρειών αυξήθηκε την τελευταία χρονιά περισσότερο από 20%, οι μισθοί των εργαζομένων γενικά έχουν μειωθεί σε πραγματικούς όρους. Τα «αφεντικά» κερδίζουν –ή μάλλον παίρνουν– 120 φορές περισσότερα χρήματα από τον μέσο εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης (το 2000 ήταν 47 φορές). Το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 48% του πλούτου, όμως ούτε και αυτοί οι σούπερ πλούσιοι νιώθουν ευτυχείς. Μία έρευνα του Boston College σε ανθρώπους με μέσο επίπεδο περιουσίας 78 εκατ. δολάρια έδειξε ότι και αυτοί πλήττονται από άγχος, μοναξιά και έλλειψη ικανοποίησης. Πολλοί απ’ αυτούς ανέφεραν ότι νιώθουν οικονομικά ανασφαλείς και ότι θα ένιωθαν σιγουριά εάν είχαν, κατά μέσον όρο, 25% περισσότερα χρήματα (και αν τα αποκτούσαν, σίγουρα θα ήθελαν άλλο ένα 25%). Ενας μάλιστα είπε ότι θα ησύχαζε μόνο αν είχε στην τράπεζα ένα δισεκατομμύριο δολάρια.
Για όλα αυτά έχουμε λεηλατήσει τον φυσικό κόσμο, έχουμε υποβαθμίσει τις συνθήκες ζωής μας, έχουμε δεχτεί τη συρρίκνωση των ελευθεριών μας και των προοπτικών για μια πιο ευτυχισμένη ζωή, για χάρη ενός ψυχαναγκαστικού, θλιβερού ηδονισμού, που συνέπειά του είναι να καταστρέφεται η ουσία της ανθρωπιάς: οι δεσμοί ανάμεσά μας.
Ναι, υπάρχουν αξιέπαινες πρωτοβουλίες με στόχο να απαλύνουν τις συνέπειες της μοναξιάς, ιδίως για τους πιο ηλικιωμένους, και να ενθαρρύνουν τη συντροφικότητα. Αν όμως θέλουμε να σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο και να βρεθούμε πάλι μαζί, πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το αδηφάγο, σαρκοβόρο σύστημα μέσα στο οποίο έχουμε εγκλωβιστεί.
Η προ-κοινωνική κατάσταση που περιέγραφε ο Χομπς είναι μύθος. Εισερχόμαστε όμως σε μια μετα-κοινωνική κατάσταση, την οποία οι πρόγονοί μας θα θεωρούσαν απίθανη. Η ζωή μας μπορεί να αυξάνεται σε διάρκεια, αλλά γίνεται όλο και πιο άχαρη, αγχώδης και μοναχική.
Το άρθρο βρίσκεται εδώ.
Οταν ο Τόμας Χομπς ισχυρίστηκε ότι στη φυσική μας κατάσταση, πριν αναδυθεί η κρατική εξουσία για να μας επιβάλει κάποιον έλεγχο, βρισκόμασταν σε διαρκή πόλεμο ο ένας εναντίον του άλλου, δεν θα μπορούσε να σφάλλει περισσότερο. Είμαστε εξαρχής κοινωνικά όντα, μέλισσες-θηλαστικά που εξαρτώνται απολύτως το ένα από το άλλο. Οι ανθρωπίδες της Ανατολικής Αφρικής δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν ούτε μία νύχτα μόνοι τους. Εχουμε διαμορφωθεί, σε μεγαλύτερο βαθμό από όλα σχεδόν τα άλλα είδη, σε σύνδεση και αλληλεξάρτηση μεταξύ μας. Η εποχή στην οποία ζούμε τώρα, όλο και πιο απομονωμένοι από τους άλλους, δεν μοιάζει με καμιά προηγούμενη.
Πριν από μερικούς μήνες διαβάσαμε ότι η μοναξιά έχει γίνει επιδημική στους νέους ενηλίκους. Τώρα μαθαίνουμε ότι πλήττει εξίσου και τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Μια μελέτη που δημοσίευσε η οργάνωση Independent Age διαπιστώνει ότι, στη Βρετανία, η ακραία μοναξιά είναι ένα φαινόμενο που αυξάνεται με τρομερή ταχύτητα σε άνδρες και γυναίκες άνω των 50 ετών. Η κοινωνική απομόνωση, διαπιστώνουν σχετικές έρευνες, είναι εξίσου ισχυρή αιτία πρόωρου θανάτου όσο και το να καπνίζει κανείς 15 τσιγάρα ημερησίως και είναι δύο φορές πιο επιβλαβής από την παχυσαρκία. Η άνοια, η υπέρταση, ο αλκοολισμός και τα ατυχήματα –και μαζί μ’ αυτά όλες οι ψυχικές διαταραχές– αποκτούν μεγαλύτερη συχνότητα και χειρότερες συνέπειες όταν οι δεσμοί έχουν κοπεί. Δεν μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας.
Ναι, εργοστάσια έχουν κλείσει, πολλοί ταξιδεύουν με ιδιωτικό αυτοκίνητο αντί για λεωφορείο, χρησιμοποιούν το YouTube αντί να πάνε στο σινεμά. Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές από μόνες τους δεν μπορούν να εξηγήσουν την ταχύτητα της κοινωνικής μας κατάρρευσης. Οι δομικές αυτές αλλαγές συνοδεύονται από μια ιδεολογία που επιβάλλει και δοξάζει την κοινωνική απομόνωση. Ο πόλεμος του ενός ανθρώπου εναντίον του άλλου –ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός με άλλα λόγια– είναι η θρησκεία του καιρού μας, στηριγμένη σε μια μυθολογία για μοναχικούς καβαλάρηδες και αυτοδημιούργητους που κατακτούν τα πάντα από τη μια μέρα στην άλλη. Για το πιο κοινωνικό όλων των πλασμάτων, για το ον που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αγάπη, η κοινωνία δεν υπάρχει, μόνο ο ηρωικός ατομικισμός. Εκείνο που μετράει είναι να κερδίζεις, όλα τα άλλα είναι παράπλευρες απώλειες.
Τα μικρά παιδιά στη Βρετανία δεν θέλουν πια να γίνουν οδηγοί τρένου ή δασκάλες «όταν μεγαλώσουν». Πάνω από το ένα πέμπτο των παιδιών λένε ότι απλώς θέλουν «να γίνουν πλούσιοι»: ο πλούτος και η δόξα είναι οι μόνες φιλοδοξίες για το 40% όσων ερωτήθηκαν. Μία πρόσφατη έρευνα από κρατικό οργανισμό διαπίστωσε ότι η Βρετανία είναι η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα της μοναξιάς. Σε σύγκριση με τους άλλους Ευρωπαίους, είναι λιγότερο πιθανό να έχουμε στενούς φίλους ή να γνωρίζουμε τους γείτονές μας.
Μία από τις τραγικές συνέπειες της μοναξιάς είναι ότι οι άνθρωποι στρέφονται στην τηλεόραση για παρηγοριά: τα δύο πέμπτα των ηλικιωμένων αναφέρουν ότι το «κουτί» είναι η κύρια παρέα τους. Αυτό το φάρμακο, όμως, επιδεινώνει την αρρώστια.
Ερευνητές έχουν διαπιστώσει πως εκείνοι που βλέπουν περισσότερο τηλεόραση αντλούν λιγότερη ικανοποίηση από ένα δεδομένο επίπεδο εισοδήματος. Η τηλεόραση επιταχύνει τον τροχό των προσδοκιών που συμβάλλουν στο αίσθημα του ανικανοποίητου. Αρκεί να σκεφτούμε τις τηλεοπτικές δημοπρασίες, τα telemarketing και τις μυριάδες μορφές ανταγωνιστικών «τάλεντ σόου» και «παιχνιδιών καριέρας» («The Apprentice», «Next Top Model» κ.ο.κ.) που έχουν κατακλύσει τις οθόνες. Είναι μια γενικευμένη εμμονή με τη φήμη και τον πλούτο, η διαβρωτική αίσθηση πως η ζωή είναι κάπου αλλού και όχι εκεί όπου βρίσκεσαι.
Τι κερδίζουμε όμως από αυτόν τον πόλεμο όλων εναντίον όλων; Ο ανταγωνισμός προωθεί την ανάπτυξη, αλλά η ανάπτυξη δεν μας κάνει πια πλουσιότερους. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι, ενώ το εισόδημα των διευθυντών εταιρειών αυξήθηκε την τελευταία χρονιά περισσότερο από 20%, οι μισθοί των εργαζομένων γενικά έχουν μειωθεί σε πραγματικούς όρους. Τα «αφεντικά» κερδίζουν –ή μάλλον παίρνουν– 120 φορές περισσότερα χρήματα από τον μέσο εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης (το 2000 ήταν 47 φορές). Το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 48% του πλούτου, όμως ούτε και αυτοί οι σούπερ πλούσιοι νιώθουν ευτυχείς. Μία έρευνα του Boston College σε ανθρώπους με μέσο επίπεδο περιουσίας 78 εκατ. δολάρια έδειξε ότι και αυτοί πλήττονται από άγχος, μοναξιά και έλλειψη ικανοποίησης. Πολλοί απ’ αυτούς ανέφεραν ότι νιώθουν οικονομικά ανασφαλείς και ότι θα ένιωθαν σιγουριά εάν είχαν, κατά μέσον όρο, 25% περισσότερα χρήματα (και αν τα αποκτούσαν, σίγουρα θα ήθελαν άλλο ένα 25%). Ενας μάλιστα είπε ότι θα ησύχαζε μόνο αν είχε στην τράπεζα ένα δισεκατομμύριο δολάρια.
Για όλα αυτά έχουμε λεηλατήσει τον φυσικό κόσμο, έχουμε υποβαθμίσει τις συνθήκες ζωής μας, έχουμε δεχτεί τη συρρίκνωση των ελευθεριών μας και των προοπτικών για μια πιο ευτυχισμένη ζωή, για χάρη ενός ψυχαναγκαστικού, θλιβερού ηδονισμού, που συνέπειά του είναι να καταστρέφεται η ουσία της ανθρωπιάς: οι δεσμοί ανάμεσά μας.
Ναι, υπάρχουν αξιέπαινες πρωτοβουλίες με στόχο να απαλύνουν τις συνέπειες της μοναξιάς, ιδίως για τους πιο ηλικιωμένους, και να ενθαρρύνουν τη συντροφικότητα. Αν όμως θέλουμε να σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο και να βρεθούμε πάλι μαζί, πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το αδηφάγο, σαρκοβόρο σύστημα μέσα στο οποίο έχουμε εγκλωβιστεί.
Η προ-κοινωνική κατάσταση που περιέγραφε ο Χομπς είναι μύθος. Εισερχόμαστε όμως σε μια μετα-κοινωνική κατάσταση, την οποία οι πρόγονοί μας θα θεωρούσαν απίθανη. Η ζωή μας μπορεί να αυξάνεται σε διάρκεια, αλλά γίνεται όλο και πιο άχαρη, αγχώδης και μοναχική.
Το άρθρο βρίσκεται εδώ.
